Rulman Montajında Mil ve Yatak Toleransları (h6, H7): Ne Anlama Geliyor?

Bir rulmanın mile ne kadar sıkı, yatağa ne kadar boşluklu takılacağını kim, neye göre belirler? Bu karar, bir teknisyenin hissiyatına veya göz kararına bırakılamayacak kadar önemlidir. Rulmanın performansı, ömrü ve hatta ses seviyesi, bu “geçme” sıkılığına doğrudan bağlıdır. İşte bu hassas ilişkiyi yönetmek için, tüm dünyada mühendislerin ve imalatçıların kullandığı uluslararası bir dil vardır: ISO tolerans standartları. Teknik resimlerde gördüğünüz h6, j5, H7, G7 gibi kodlar, bir milin veya yatak yuvasının ne kadar hassas işlenmesi gerektiğini ve rulmanla olan montaj ilişkisini tanımlar. Bu yazıda, bu kodların arkasındaki temel mantığı ve rulman montajı için neden bu kadar kritik olduklarını açıklayacağız. Bu standartları anlamak, Akça A.Ş. gibi uzman bir tedarikçi ile aynı dili konuşmanızı sağlar.

Tolerans Nedir? Neden Sıfır Hata Mümkün Değildir?

İmalat dünyasında, bir parçayı teorik olarak tam ölçüsünde (örneğin, tam 50.0000 mm) üretmek imkansız ve ekonomik değildir. Bu nedenle, her ölçü için kabul edilebilir bir hata payı tanımlanır. Tolerans, bir parçanın sahip olabileceği maksimum ve minimum ölçüler arasındaki farktır. Örneğin, “50 h6” olarak belirtilen bir mil, 50.000 mm ile 49.987 mm arasında bir çapa sahip olabilir demektir. Bu 0.013 mm’lik aralık, o milin toleransıdır.

Geçme Çeşitleri: Sıkı, Boşluklu ve Kararsız

Bir rulmanın mil ve yatağa nasıl takılacağını belirleyen üç temel geçme türü vardır:

Sıkı Geçme (Interference Fit): Milin maksimum çapının, rulman iç deliğinin minimum çapından daha büyük olduğu durumdur. Montaj için pres veya ısıtma gerekir. Bu geçme, dönen bileziğin mil veya yatak üzerinde kaymasını ve aşınmasını önler.
Boşluklu Geçme (Clearance Fit): Milin maksimum çapının, rulman iç deliğinin minimum çapından daha küçük olduğu durumdur. Rulman mile elle kolayca takılabilir. Bu, genellikle sabit olan bilezik için tercih edilir ve termal genleşmeye izin verir.
Kararsız (Geçiş) Geçme (Transition Fit): Tolerans aralıkları üst üste biner. Yani, parçaların ölçüsüne bağlı olarak montaj biraz sıkı veya biraz boşluklu olabilir.

ISO Kodlarını Anlamak: Harfler ve Rakamlar

Bu geçme türleri, ISO sisteminde harfler ve rakamlarla ifade edilir.

Harfler: Harf, tolerans bölgesinin temel ölçüye göre nerede olduğunu belirtir. Küçük harfler (h, g, j, k, m, p) miller içindir. Büyük harfler (H, G, F, J, K) ise delikler (yatak yuvaları) içindir. Genel kural olarak, alfabenin başındaki harfler (g, f) boşluklu geçmeye, ortasındaki harfler (j, k) kararsız geçmeye ve sonundaki harfler (m, n, p) sıkı geçmeye işaret eder.
Rakamlar: Harfin yanındaki rakam (5, 6, 7 gibi) toleransın kalitesini, yani aralığın ne kadar dar olduğunu belirtir. Rakam ne kadar küçükse, tolerans o kadar hassas ve dardır.

Uygulamadan Örnekler: Hangi Kodu Ne Zaman Kullanmalı?

Genel kural, dönen bileziğin sıkı geçme, sabit bileziğin ise boşluklu geçme ile monte edilmesidir.

Standart Durum (Dönen Mil, Sabit Yatak): Çoğu uygulamada mil döner, yatak sabittir. Bu durumda, rulmanın iç bileziği mil üzerinde kaymamalıdır. Bu nedenle mil için sıkı veya kararsız geçme toleransları (örneğin, j5, k5, m6) seçilir. Dış bilezik ise yatakta eksenel olarak bir miktar hareket edebilmeli ve ısıl genleşmeyi karşılayabilmelidir, bu yüzden yatak için boşluklu geçme (örneğin, H7, G7) tercih edilir.
Özel Durum (Sabit Mil, Dönen Yatak): Örneğin bir konveyör rulosunda mil sabit dururken, rulonun dışı (yatak) döner. Bu durumda kural tersine döner. Dış bileziğin yatakta kaymasını önlemek için yatak yuvasına sıkı geçme (örneğin, P7) uygulanır. İç bilezik ise mile boşluklu geçme (örneğin, g6, h6) ile takılır.

Sonuç: Hassasiyet Detaylarda Gizlidir

Mil ve yatak toleransları, bir rulmanın performansını doğrudan etkileyen, görünmeyen ama kritik detaylardır. Yanlış bir geçme seçimi, rulmanın iç boşluğunu tehlikeli bir şekilde azaltabilir, aşırı ısınmaya neden olabilir veya bileziklerin kaymasına yol açarak hem rulmanı hem de yataklandığı milleri bozabilir. Bir makinenin orijinal tasarım belgeleri ve rulman kataloğu tavsiyeleri, her zaman en güvenilir kılavuzdur. Yeni bir tasarım yaparken veya karmaşık bir durumla karşılaştığınızda, bu standartları derinlemesine bilen Akça A.Ş. teknik ekibine danışmak, sizi maliyetli hatalardan koruyacaktır.