Rulmanlarda Titreşim: Temel Nedenler ve Çözüm Yaklaşımları

Düzgün çalışan bir makine, kendine özgü, ritmik ve stabil bir ses çıkarır. Bu sesin veya makinenin çalışma hissiyatının değişmesi, özellikle de yeni bir titreşimin ortaya çıkması, bir şeylerin yolunda gitmediğinin en açık işaretidir. Titreşim, sadece rahatsız edici bir gürültü değil, aynı zamanda verimsizliğin, enerji kaybının ve en önemlisi, yaklaşan bir arızanın habercisidir. Çoğu durumda, bu anormal titreşimin kaynağı veya en azından titreşimin kendini gösterdiği yer rulmanlardır. Ancak unutulmamalıdır ki, rulman genellikle problemin kendisi değil, sistemdeki başka bir sorunun belirtisini taşıyan parçadır. Rulmanlarda titreşim sorununu kalıcı olarak çözmek için, sadece semptomları bastırmak yerine, titreşimin asıl kök nedenini bulup ortadan kaldırmak gerekir. En sessiz ve en pürüzsüz çalışma ise, her zaman Akça A.Ş. gibi güvenilir bir tedarikçiden temin edilen, yüksek hassasiyetli ve kaliteli bir rulmanla başlar.

Kök Neden 1: Yüzey Hasarları (Ezilme, Aşınma, Korozyon)

Problem: Bir rulmanın sorunsuz dönebilmesi, yuvarlanma yollarının ve bilye/makara yüzeylerinin ayna gibi pürüzsüz olmasına bağlıdır. Bu yüzeylerdeki herhangi bir kusur, üzerinden geçen her bir yuvarlanma elemanının küçük bir “tümsekten” atlamasına neden olur ve bu da periyodik bir titreşim yaratır. Bu hasarların temel nedenleri şunlardır:
Montaj Hataları: Hatalı montaj sırasında rulmana çekiçle vurmak, yüzeylerde kalıcı ezikler (Brinelling) oluşturur.
Kirlilik: Rulmanın içine giren sert ve aşındırıcı partiküller (toz, metal çapağı vb.), yüzeyleri çizerek ve aşındırarak pürüzlü hale getirir.
Korozyon: Nemin veya suyun rulmana girmesi, yüzeylerde paslanma ve küçük oyuklar (pitting) oluşturur.
Çözüm: Yüzeyi hasar görmüş bir rulmanın tamiri mümkün değildir; mutlaka değiştirilmesi gerekir. Asıl çözüm, bu hasarın en başta oluşmasını engellemektir. Bu da ancak temiz çalışma alışkanlıkları, doğru montaj aletleri ve uygulamanın ortamına uygun, etkili sızdırmazlık çözümleri (keçeler) kullanmakla mümkündür.

Kök Neden 2: Hizalama Hataları (Açısal ve Paralel Kaçıklık)

Problem: Bir motor milinin, bir pompa miline bir kaplinle bağlandığını düşünün. Eğer bu iki mil birbirine tam olarak hizalı değilse (biraz açılı veya paralel olarak kayık duruyorlarsa), bu durum her iki makinenin rulmanları üzerinde de sürekli bir zorlama ve esneme yaratır. Bu sürekli “kavgacı” çalışma durumu, genellikle milin dönüş hızıyla (1x) veya onun iki katı frekansta (2x) kendini gösteren belirgin bir titreşime neden olur.
Çözüm: Montaj sırasında, kaplin ve yatakların hizalaması mutlaka hassas aletlerle (örneğin lazerli hizalama cihazları) yapılmalıdır. Eğer makinenin tasarımı gereği (örneğin uzun ve esnek bir şasi), hizasızlığın kaçınılmaz olduğu biliniyorsa, bu durumu tolere etmek üzere tasarlanmış olan oynak bilyalı veya oynak makaralı rulmanlar kullanılmalıdır.

Kök Neden 3: Balanssızlık (Dengesizlik)

Problem: Bu sorun genellikle rulmanın kendisinden değil, desteklediği dönen parçadan kaynaklanır. Büyük bir fan kanadı, bir değirmen rotoru veya bir kasnak gibi dönen bir kütlenin ağırlık merkezi, tam olarak dönme merkezinde değilse, bu parça döndükçe bir “yalpalama” hareketi yapar. Tıpkı bir çamaşır makinesinin sıkma sırasında dengesiz yük nedeniyle sallanması gibi, bu balanssızlık da tüm makineyi ve dolayısıyla rulmanları şiddetli bir şekilde sarsan, genellikle dönüş hızıyla (1x) aynı frekansta bir titreşime neden olur.
Çözüm: Bu durumda rulmanı değiştirmek sorunu çözmez. Çözüm, balanssız olan rotorun veya fan kanadının, uzman bir atölyede dinamik balans makinesine bağlanarak hassas bir şekilde dengelenmesidir.

Kök Neden 4: Mekanik Gevşeklik

Problem: Titreşimin bir diğer yaygın nedeni de sistemdeki mekanik gevşekliklerdir. Bu durum farklı şekillerde ortaya çıkabilir:
Rulmanın mile veya yatak yuvasına yeterince sıkı takılmamış olması (yanlış tolerans ve geçme seçimi).
Rulman yatağını makine şasisine bağlayan cıvataların zamanla gevşemesi.
Rulmanın kendi içindeki boşluğun aşırı artması (aşırı aşınma). Bu gevşeklikler, sistemde “tıkırtı” veya “vuruntu” benzeri, genellikle dağınık ve rastgele bir frekans spektrumuna sahip bir titreşim yaratır.
Çözüm: Doğru mil ve yatak toleranslarının kullanıldığından emin olun. Tüm montaj cıvatalarının periyodik olarak tork anahtarı ile kontrol edilmesi gerekir. Aşırı aşınmış bir rulman ise derhal değiştirilmelidir.

Sonuç: Titreşim Bir Mesajdır, Onu Dinleyin

Anormal titreşim, makinenizin size gönderdiği bir yardım çağrısıdır. Bu mesajı görmezden gelmek veya sadece geçici çözümlerle bastırmaya çalışmak, aracınızın motor arıza ışığı yanarken yola devam etmeye benzer; er ya da geç, çok daha büyük ve maliyetli bir arızaya yol açacaktır. Profesyonel bir bakım yaklaşımı, titreşimin bir semptom olduğunu anlar ve yukarıda belirtilen temel nedenleri sistematik olarak araştırarak sorunun köküne iner. Bu profesyonel yaklaşım, en başından itibaren, geometrik hassasiyeti yüksek ve kaliteli malzemeden üretilmiş ZKL, KINEX ve CTS rulmanları gibi güvenilir bileşenlerle desteklendiğinde en etkili sonucu verir.