Rulmanlarda Yalancı Brinell Hasarı: Duruştaki Gizli Tehlike
Bir rulmanın en çok ne zaman hasar gördüğünü düşünürsünüz? Çoğu kişinin cevabı “ağır yük altında çalışırken” olacaktır. Ancak bir rulman için en sinsi ve en beklenmedik tehlikelerden biri, hiç hareket etmiyorken, durduğu yerde ortaya çıkar. Bir makineyi veya yedek bir motoru söktüğünüzde, rulman yuvarlanma yollarında, bilya veya makara aralıklarına denk gelen, düzenli, dalgalı aşınma izleri veya çukurlar görebilirsiniz. Bu hasara yalancı brinell hasarı (false brinelling) denir ve adından da anlaşılacağı gibi, genellikle başka bir hasar türüyle karıştırılır. Bu hasar türünü doğru tanımak, sorunun kök nedenini anlamak ve gelecekteki arızaları önlemek için kritik öneme sahiptir. Çünkü bu hasar, rulmanın kalitesinden çok, depolama ve taşıma sırasındaki koşullarla ilgilidir. Akça A.Ş. olarak, size sunduğumuz kaliteli bir rulmanın, daha kullanılmadan hasar görmemesi için bu “gizli tehlikeye” karşı sizi bilgilendirmeyi görev biliriz.
Yalancı Brinell Nedir ve Nasıl Oluşur?
Yalancı brinell hasarı, hareketsiz duran bir rulmanın, dışarıdan gelen titreşime maruz kalması sonucu oluşur. Mekanizma şu şekilde işler:
Rulman dönmediği için, bilyeler ve yuvarlanma yolları arasındaki koruyucu yağ filmi tabakası oluşmaz veya çok incedir. Yağlayıcı, sadece temas noktalarında hapsolmuş durumdadır.
Dışarıdan gelen titreşim (örneğin bir kamyonun veya geminin yarattığı sarsıntı), bilyelerin yuvarlanma yollarına karşı çok küçük genlikli, salınım benzeri mikro hareketler yapmasına neden olur.
Bu mikro hareketler, temas noktalarındaki ince yağ filmini sıyırır ve metal-metale temasa yol açar. Bu durum, bir tür fretting korozyonuna neden olur: Yüzeyden kopan mikroskobik metal parçacıkları anında oksitlenir ve aşındırıcı bir pasta oluşturur.
Bu aşındırıcı hareket, zamanla yuvarlanma yolu üzerinde, tam da bilyelerin veya makaraların durduğu yerlerde, parlak veya kırmızımsı kahverengi, sığ çukurlar veya oluklar oluşturur.
Gerçek Brinell Hasarından Farkı Nedir?
Yalancı brinell, ismini “gerçek brinell” hasarından alsa da, oluşum mekanizmaları tamamen farklıdır.
Gerçek Brinell: Rulmana uygulanan ani ve şiddetli bir darbe sonucu oluşur. Örneğin, montaj sırasında çekiçle vurmak gibi. Bu darbe, bilyelerin yuvarlanma yollarında kalıcı, keskin kenarlı ve temiz ezikler bırakır.
Yalancı Brinell: Uzun süreli titreşim sonucu oluşur. Oluşturduğu izler daha sığ, dalgalı ve genellikle paslanma (fretting) nedeniyle renk değiştirmiştir. En önemli fark, gerçek brinell hasarında metal sadece ezilirken, yalancı brinell’de metalin yüzeyden “aşınarak” uzaklaştırılmasıdır.
Yalancı Brinell Hasarının En Sık Görüldüğü Yerler
Bu hasar türü, rulmanın dönmediği ama titreşime maruz kaldığı her yerde oluşabilir. En tipik senaryolar şunlardır:
Taşıma ve Nakliye: Bir makinenin veya yedek bir motorun kamyon, tren veya gemi ile bir yerden bir yere taşınması, yalancı brinell için en yaygın nedendir. Taşıma sırasındaki sürekli sarsıntı ve titreşim, rulmanlar için son derece zararlıdır.
Beklemede Duran (Standby) Ekipmanlar: Bir fabrikada, çalışan bir pompanın hemen yanında, acil durumlar için bekletilen yedek bir pompa olduğunu düşünün. Çalışan pompanın yarattığı zemin titreşimi, aylarca hiç çalışmadan bekleyen yedek pompanın rulmanlarında yavaş yavaş yalancı brinell hasarı oluşturabilir.
Hatalı Depolama: Rulmanların veya rulmanlı ekipmanların, kompresör, jeneratör gibi sürekli titreşim yayan makinelerin yakınında veya yoğun forklift trafiğinin olduğu zeminlerde depolanması da bir risk faktörüdür.
Bu Gizli Tehlike Nasıl Önlenir?
Yalancı brinell hasarı, basit ama etkili önlemlerle tamamen engellenebilir:
Nakliye Sırasında Şaftı Sabitleyin (En Etkili Yöntem): Bir makine veya motor sevk edileceği zaman, şaftın dönmesini veya salınım yapmasını engelleyecek şekilde, özel bir taşıma takozu veya kilitleme mekanizması ile sabitlenmelidir. Bu, rulman içindeki mikro hareketleri tamamen durdurur.
Standby Ekipmanları Periyodik Olarak Döndürün: Yedekte bekleyen makinelerin milleri, haftada bir veya iki haftada bir, elle birkaç tur döndürülmelidir. Bu basit hareket, bilyelerin ve makaraların temas noktalarını değiştirir ve yağlayıcının yeniden dağılmasını sağlayarak hasarı önler.
Titreşimi İzole Edin: Mümkünse, beklemede duran ekipmanların altına titreşim sönümleyici takozlar veya pedler yerleştirmek, yerden gelen titreşimin makineye iletilmesini azaltır.
Doğru Yağlayıcıyı Kullanın: Bazı gresler, fretting aşınmasına karşı daha iyi koruma sağlayan özel katkı maddeleri içerir. Depolama veya taşıma koşulları zorlu olacaksa, bu tür greslerle yağlanmış rulmanlar tercih edilebilir.
Sonuç: Durmak da Bir Risktir
Bir rulmanın sağlığı, sadece dönerken değil, dururken de düşünülmelidir. Yalancı brinell hasarı, bir rulmanın daha tek bir devir bile yapmadan, kutusundan hasarlı çıkabileceğinin en somut kanıtıdır. Bu, özellikle büyük ve pahalı makineleri sevk eden veya uzun süre yedekte bekleten işletmeler için önemli bir farkındalık konusudur. Akça A.Ş.’den tedarik ettiğiniz yüksek kaliteli ZKL, KINEX ve CTS rulmanlarının, size ulaştığında ve montaj zamanı geldiğinde ilk günkü performansını koruduğundan emin olmak için, taşıma ve depolama sırasında bu basit ama etkili önlemleri almak, en akıllıca yatırımdır.